Инсценировка «Хъазтæ». 6 къл.

5 архайæг : Зын, фæлæ арфæйаг у Къостайы цардвæндæг. Йæ ахуыры азтæ Стъараполы гимназы,Бетъырбухы аивæдты академийы.Ам базонгæ уырыссаг фысджыты сфæлдыстадимæ.Царди Герцен, Толстой, Некрасовы, Чернышевский , Чайковский , Репинимæ  иу рæстæг.  Хæларæй царди Верещагин, Смирновимæ. «Памяти П.И.Чайковского »

Памяти П. И. Чайковского. кæсы Агънаты Элонæ

Разбита стройная, чарующая лира,

Повержен жертвенник, разрушен пышный храм,—

Навеки улетел «соловушка» от мира

В страну далекую, к далеким небесам...

И стало тяжело на сердце, безотрадно,

И мрак, холодный мрак сгустился над душой,—

Удар безвременный, и как он беспощадно,

Как неожиданно направлен был судьбой!

Оценим ли теперь великую потерю,

Горячая слеза Найдется ль у кого?

Тогда лишь в будущность народа я поверю,

Когда он гения оплачет своего;

Когда печаль свою он глубоко сознает

И вещие слова поэта он поймет:

«Пусть арфа сломана,— аккорд еще рыдает...

Не говорите мне: он умер,— он живет!»

1893 г.

6 архайæг : Къоста фыста йæ уацмыстæ  иронау дæр æмæ уырыссагау дæр.Уырыссаг æвзаг Къостайæн ссис дыккаг мадæлон æвзаг. Стыр уарзондзинады уæлтæмæн æвдисæн сты ,уырыссаг æвзагыл цы лирикон æмдзæвгæтæ ныффыста, уыдон. «Грезы любви»-йы музыкæмæ æмдзæвгæтæ дзурынц:

А. Я. П. кæсы Гуыдиаты Азæмæт

Скрывать, молчать, страдать безмолвно

Нет сил, терпенья больше нет,—

Как знать,— обижу ли вас кровно,

Найду ль сочувствье и ответ?

Но все, что так терзает душу,

На части разрывает грудь,—

Давно уж просится наружу,

Давно уж пробивает путь.

В признанье я не вижу цели,

Молчаньем я себя травлю...

Чего хочу на самом деле? —

Зачем вам знать, что вас люблю?

1888 г.

г. Владикавказ

Я не поэт... Обольщенный мечтою,

Я не играю беспечно стихом...

Смейся, пожалуй, над тем, что порою

Сердце мне шепчет в безмолвье ночном...

Смейся!., но только я каждое слово

Прежде, чем им поделиться с тобой,

Вымолил с болью у счастья былого

И оросил непритворной слезой...

Вот почему мои песни звучали

Многим, как звон поминального дня...

Кто не изведал борьбы и печали,

Тот за других не страдает, любя!

1894 г. (?)

Зарæг     «Мæ хуры хай, рæсугъд чызгай…»

     Мæ хуры хай,

     Рæсугъд чызгай,

Куы нæ дæ федтаин, бæргæ!..

     Дæ хъазынмæ,

     Дæ зарынмæ

Кæм лæууы иунæджы зæрдæ!..

     Дæ дзыхы дзырд

     Æнæ рæдыд

Ныццæвы зæрдæйы кæрон!..

     Цы кæндзынæн,

     Куыд цæрдзынæн

Æнæ дæу, амæддаг дын уон!

1 архайæг : Кавказаг адæмтæ бирæ таурæгътæ ,бирæ æнкъард зарджытæ сарæзтой сæ уæззау цардыл.Зæрдæ ныккарзы уыдонмæ хъусгæйæ.Фæлæ дзы Къостайы хуызæн йæ зарджытæй хæхтæй бæрзонддæр ничи схызт.Æмæ уыцы бæрзондæй ничи федта адæмы хъыгтæ æмæ цæссыгтæ.

Æмдз. «Мæгуыры зарæг».  Гæбуты Азæмæт кæсы .

МÆГУЫРЫ ЗАРÆГ

Адæмæн сæ рæсугъд уæттæ

Хъармæй, райдзастæй лæууынц,

Махæн та нæ сывæллæттæ

Уазал лæгæты кæуынц...

Адæмæн сæ чындзхонты хъазт

Хæхтæ, къæдзæхтæ хæссы,

Махæн та нæ гæдыйы уаст

Мардыл кæуæгау хъуысы...

Адæмæн сæ цæхджын фыдтæ

Царæй фæныкмæ тæдзынц,

Махмæ та хæлынбыттыртæ

Цары ахсдæттæ кæнынц...

Адæмæн сæ фæззæджы куыст

Не 'ссы афæдзмæ куырой,

Махæн та нæ афæдзы мызд –

'Гасæй иу хоры кæфой!..

2 архайæг : Къоста йæ райгуырæн зæххимæ æмæ адæмимæ  зæрдæйы тæгтæй баст кæй у,уымæй цæуынц йе сфæлдыстады адæмон уидæгтæ, уымæн вæййы куы мады къухау фæлмæнæмæ рæвдауаг, куы тар æхсæвауæрхуым æмæ æнкъард, куы тохмæ сидæг ,фæдисау зæлланггæнæг… («Ракæс..», «Не верь…») кæсы Хуырымты Давид.

Не верь, что я забыл родные наши горы,

Густой, безоблачный, глубокий небосвод,

Твои задумчиво-мечтательные взоры

И бедный наш аул, и бедный наш народ.

Нет, друг мой, никогда! Чем тягостней изгнанье,

Чем дальше я от вас, чем бессердечней враг,

Тем слаще и милей мне грезится свиданье

Со всем, мне дорогим в родных моих горах.

Не бойся за меня!— Я не способен к мщенью,

Но злу противиться везде присуще мне,—

Не бойся!— я и здесь не дамся оболщенью

Красавиц, чуждых мне по крови и стране...

Люблю я целый мир, люблю людей, бесспорно,

Люблю беспомощных, обиженных, сирот,

Но больше всех люблю, чего скрывать позорно? —

Тебя, родной аул и бедный наш народ.

За вас отдам я жизнь... все помыслы и силы,—

Всего себя лишь вам я посвятить готов...

Вы так мне дороги, так бесконечно милы,

Что сил нет выразить, что высказать нет слов!..

 Архайæг : 1889 азы Пятигорскы М.Ю.Лермонтовы цырт гом кæнгæйæ ирон интеллигенцийы номæй Къоста бакаст йæхи æмдзæвгæ «Перед памятником ». «Ирон цъæх цухъхъа нæ амбылдта!!!»,- дзырдтой уырыссæгтæ.

Перед памятником  .    кæсы Гæбуты Ритæ

Торжествуй, дорогая отчизна моя,

    И забудь вековые невзгоды,—

Воспарит сокровенная дума твоя,—

    Вот предвестник желанной свободы!

Она будет, поверь,— вот священный залог,

    Вот горящее вечно светило,

Верный спутник и друг по крутизнам дорог,

    Благодарная, мощная сила!..

К мавзолею искусств, в храм науки святой

    С ним пойдешь ты доверчиво, смело,

С ним научишься ты быть готовой на бой

    За великое, честное дело.

Не умрет, не поблекнет в тебе уж тогда

    Его образ задумчивый, гордый,

И в ущельях твоих будут живы всегда

    Его лиры могучей аккорды...

Возлюби же его, как изгнанник-поэт

    Возлюбил твои мрачные скалы,

И почти, как святыню, предсмертный привет

    Юной жертвы интриг и опалы!..

16 августа 1889 г.

Пятигорск

3 архайæг : Къоста йæ уарзон адæмы рухс фидæны сæрыл тохы никуы фæллад.Иунæгæй хæцыд паддзахы ныхмæ,дзырдта рæстдзинад.Уымæй адæмæн лæвæрлта ныфс, знæгтæн саста сæ тых.

Басня «Бирæгъ æмæ хърихъупп».( 5 къл.)

4 архайæг : Къостайы уацмысты хъусæм æххормаг сидзæрты кæуын, уынæм дзы цагъар сылгоймаджы фыдцард. Поэмæ «Сидзæргæс» у йæ поэзийы бæрзонддæр стъалытæй иу.

Инсценировка:  «Сидзæргæс ».

5 архайæг : 55 азы рацыд Гуырдзыстоны киностудийы режисер Сикъо Далидзе поэмæ «Фатимæ»-мæ гæсгæ киноныв куы сарæзта,уæдæй нырмæ. Поэмæйы ирд сурæттæ сæ абухгæ уарзондзинады æнкъарæнтæ арф бахъардтой адæмы зæрдæтæм . Абон дæр бирæ фæлтæртæн сты фæзминаг.хъомыл кæнынц уыцы ардхæрæны хъайтартыл.

Поэмæ «Фатимæ»-йæ скъуыддзаг.

6 архайæг: Йæ мæгуыр рыстон æмæ  йе*фхард адæмы хъысмæтылхъуыды  кæнгæйæ, йæ зæрдæйы цы сагъæстæ фæзыны,уыдон ын фергом вæййынц йæ интимон фыстæджыты.

  Цæлыккаты Аннæмæ фыста,зæгъгæ,йæ сæйраг нысаныл адæмы цард фæхуыздæр кæнын чи нымайа,æрмæст ахам адæймагимæ ссардзæн йæ амонд.  Йæхи цардæн аккаг аргъ скæнын йæ зонды дæр никуы уыд.

Æмдз. «Хæрзбон».Кæсы Боциты Аланæ.

Ифтонг хызынæй, лæдзæгæй, æрчъитæй,

Скодтон уæрдæхæй дзыхъыннæуæг рон,

Ис ма цыдæртæ мæ кæрцы фæдджитæй...

Дард у мæ фæндаг... Зæгъын дын: хæрзбон!..

Рагæй мын “ацу” дæ цæстæнгас дзуры,

Рагæй дæ кодтон мæ уындæй тæрсын;

Зонын, дæ зæрдæ куыд ризы мæ цуры,

Хъусын ныр дæр ма йæ сусæг хъæрзын...

Гъеныр хæрзбон, мæ хур!.. Нал мæ уындзынæ,

Дардмæ дæ хæддзуйы мацæуыл дом!

Райсом мæ цæстæнгас ферох кæндзынæ,

Ферох кæндзынæ иннæбон мæ ном...

Чи зоны, искуы æрыфта дæ зæрдыл

Иунæджы сагъæс, мæгуыры бæллын, –

Чи зоны, искуы куы уайа дæ цæстыл –

Уазал æхсæвы фæндагыл мæлын, –

Ма иу фæтæрс, чызгай! Ахæм фыдфынтæ

Дардæй дын амонд хæсдзысты уæддæр, –

Исчи та исы йæхимæ дæ рынтæ,

Исчи дын хъары нывондæн йæ сæр...

Хонын æмбалæн нæ фыдбылыз мемæ, –

Тагъддæр мæ балцæн йæ фæстаг кæрон

Уый “фæндарастæй” кæд ссарин æз йемæ..

Ма фæфæсмон кæ!.. Хæрзбон у, хæрзбон!..

1 архайæг : Къостайы литературон сфæлдыстады  æмрæнхъ лæууынц йæ конд нывтæ дæр:  «Дондзау», «Хъыггæнæг зæд», «Ирон хæдзары», «Дурсæтджытæ», «Автопортрет», æмæ æндæртæ. Цыма йын фыссын цы нæ бантыст, уый нывты хуызы ныууагъта…    Иттæг хорз сарæхсти сюжет равзарынмæ, ирдæй равдыста хохаг сылгоймаджы уæззау цард, сабиты хъизæмайраг уавæр.

Æмдз.  « Зонын» кæсы Челдыты Чермен

2 архайæг :    Къостайы   поэтикон уацмыстæ разæнгард кæнынц профессионалон композиторты сæ музыкалон  сфæлдыстады . Кокойты Тæтæрхъаны опера «Фатимæ», Плиты Христофоры опереттæ «Къоста» æмæ «Усгуры сагъæстæ», Хаханты Дудары балет «Хетæг», Æчеты Аркадийы оратори æмæ æндæртæ.  Музыкæ «Æрра фыййау», кæсы –Гæбуты Аслан-

3 архайæг :  « Алы адæмтæ дæр æхсызгонæн æмæ сæрыстырæй фæзæгъæнц,дзыллæты цæсты сæ кадджын чи сколта, сæ национ гени,уалдзыгон дидинæгау, кæй фæрцы райхæлд,сæ уыцы ахсджиаг хъæбулты нæмттæ.Англисаг сæрыстырæй фæзæгъы Шекспиры ном. Шотландиаг – Бернсы. Немыцаг – Гетейы. Итайлаг – Дантейы. Уырыссаг – Пушкины. Мах та, ирæттæ, фæзæгъæм – Къоста. Æмæ нын уыцы ном нæ зæрдæтæ байдзаг кæны сæрыстырдзинад æмæ хъæбулы уарзондзинадæй »,- фыссы Абайты Васо.

Махъоты А. «Элегия».  

     Къоста – Ирыстоны зынаргъ лæг,

    Нæ куыст, нæ хъуыддæгты цæрæг…

   Зæгъынц, куы , дам, фыста йæ зарæг,

  Уæд кодта зарæгмæ хæлæг….

         Хъисын фæндыры цагъд

4 архайæг : Къоста æнусы* рдæг дæр нæ рацард. Авд æмæ дыууиссæдз азы æдæппæт… Нал ын бантыст бирæ хъуыддæгтæ :   йæ хæдзар æрдæг арæзтæй баззад, йæ уарзон чызг – куырдуаты, йе скъола – æхгæдæй. Фæлæ йе*ппæт сфæлдыстадæй абон дæр лæггад кæны Иры дзыллæтæн , рухс кæны фæлтæрты фæндæгтæ амонд  æмæ  рæстдзинадмæ,  кад æмæ намысмæ.